სამართალი - ინფორმაციის თავისუფლება

ინფორმაციის თავისუფლება

საზოგადოება რომელმაც თავისი ფუნქცია უნდა განახორციელოს სათანადოდ უნდა იყოს ინფორმირებული . ხოლო საზოდადოება , რომელიც არ არის ინფორმირებული შესაბამისად არ არის  ჭეშმარიტად თავისუფალი აზრის თავისუფლად გამოხატვისა და სახელმწიფო აპარატში დაცული ინფორმაციის ხეკლმისაწვდომობის გარეშე , დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობა წარმოუდგენელია , ამ საკითხის უტყუარობაზე დიდიხანია არარ დაობენ .

ინფორმაცია დემოკრატიის ჟანგბადია თუ ხალხმა არ იცის , რა ხდება საზოგადოებაში , თუ მმართველთა ქმედებები დაფარულია მათთვის , მაშინ მათ არ შეუძლიათ მონაწილეობის მიღება საზოგადოებაში მიმდინარე მოვლენებში .

ინფორმაციის თავისუფლება ის იარაღია , რომელიც ერთი მხრივ , უზრუნველყოფს მოსახლეობის ჩართულობას ქვეყნის მართვაში , ხოლო მეორეს მხრივ საზოგადოების მიერ ხელისუფლების მუდმივი კონტროლი სწორედ ის იარაღია , რომელსაც შესწევს ძალა , უზრუნველყოს საჯარო დაწესებულებების გამჭირვალობა და საზოგადოების წინაშე ანგარიშ ვალდებულების ამაღლება , რაც კონტროლის აღმოფხვრისა და მოსახლების ნდობის მოპოვების საუკეთესო საშუალებაა, მხოლოდ სრული გამჭირვალობის პირობებშია შესაძლებელი სახელმწიფოსთვის ნდობის გამოცხადება .

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი და საქართველოს უზენაესი კანონი კონსტიტუცია უზრუნველყოფს ინფორმაციის თავისუფლების დაცვას . კონსტიტუციის 24 მუხლში ვკითხულობთ , რომ ყველა ადამიანს აქვს უფლება თავისუფლად მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია , გამოთქვას და გაავრცელოს თავისი აზრი ზეპირად , წერილობით ან სხვა საშუალებებით . ხოლო საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 37 მუხლის თანახმად ყველას აქვს უფლება მოითხოვოს საჯარო ინფორმცია .

ინფორმაციის თავისუფლების არსი იმაში მდგომარეობას , რომ საჯარო დაწესებულაბათა საქმიანობის საქვეყნო ხასიათი დადგენილია საქართველოს კონსტიტუციით . სზაკ-ის მესამე თავი ადგენს ინფირმაციის საქვეყნოობის პრინციპს და დეტალურად აწესრიგებს საჯარაო დაწესებულებათა საქმიანობის ღიაობის საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნის , მიღების წესებს .

ადმინისტრაციულ ორგანოთა საქმიანობის გამჭვირვალობა პირდაპირპროპორციულია მმართველობის კანონიერებისა , ვინაიდან კანონის ფარგლებში და  მის შესაბამისად განხორციელებული მმართველობის დახურვის , საზოგადოებისთვის დამალვის ინტერესეი არ არსებობს .

ზოგადად, საჯარო დაწესებულება რომელიც აბრკოლებს საჯარო ინფორმაციის გაცემას , არ საქმიანობს კანონიერად.

საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის უფლებამოსილების მატარებელია „ყველა“ სზაკ-ის 37 მუხლში გამოყენებული ტერმინები გულისხმობს ,როგორც ფიზიკურ ისე იურიდიულ პირებს.

ინფორმაციის მოსაპოვებლად წერილობითი განცხადების წარდგენის უფლება აქვს ფიზიკური პირის წარმომადგენელსაც . იურიდიული პირის შემთხვევაში განცხადების წარდგენა ხდება წარმომადგენლის მეშვეობით .აღნიშნულიდან გამომდინარე შეგვიძლია ვიმსჯელოთ , რომ :

 1) საჯარო ინფორმაციის გამოხატვა შეუძლი ნებისმიერს ანუ ეს უფლება საყოველთაოა . პირი არ ამტკიცებს თუ რა კანონიერი ინტერესი გააჩნია მოთხოვნილი ინფორმაციისადმი.

 2)საჯარო ინფორმაციის არგაცემის შემთხვევაში პირს უფლება აქვს სასამართლო წესით მოითხოვოს არამხოლოდ საჯარო ინფორმაციის მიღება , არამედ მორალირი და მატერიალური ზიანის ანაზღაურება . ამგვარი დავის არსებობის შემთხვევაში მტკიცების ტვირთი ეკისრება  მოპასუხე საჯარო დაწესებულებას.

2006 წლის 24 თებერვალს მოსარჩელემ განცხადებით მიმართა აჭარისა/რმთავრობის საქვეუწყებო დაწესებულება... -ის დეპარტამენტს და მოითხოვა საჯარო ინფორმაციის - კონტროლის პალატის

შემოწმების აქტის გადაცემა, რომელზეც მიიღო უარი, იმ საფუძვლით, რომ ორგანიზაციაში არ არსებობდა მოთხოვნილი ინფორმაცია და მის მისაღებად უნდა მიემართა აჭარის ა/რ კონტროლის პალატისთვის. უარის მიღებასთან დაკავშირებით, „ო"-ს თავმჯდომარემ ი. ა.-მ, სარჩელი აღძრა აჭარისა/რ მთავრობის საქვეუწყებო დაწესებულება... -ის დეპარტამენტის წინააღმდე და მოითხოვა საჯარო ინფორმაციის გაცემა და არაქონებრივი ზიანსი 10 000 ლარის დაკისრება უარის გამო, ხოლო სასამართლოს ხდომაზე შეამცირა დავის საგანი და არაქონებრივი ზიანის სახით მოითხოვა 400 ლარი. საქალაქო სასამართლომ დააკმაყოფილა სარჩელი ნაწილობრივ და აჭარისა/რ მთავრობის საქვეუწყებო დაწესებულება... -ის დეპარტამენტს დაევალა მოსარჩელისთვის საჯარო ინფორმაციის საქართველოსკონტროლისპალატის 2005 წლის 29 დეკემბრის კომპლექსური რევიზიის აქტის  გაცნობა. საქალაქო სასამართლო სგადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრა აჭარისა/რ მთავრობის საქვეუწყებო დაწესებულება 

          ინფორმაციის თავისუფლება თავისთავად  გულისხმობს იმას , რომ პირს შეუძლია გამოითხოვოს საჯარო ინფორმაცია ადმინისტრაციული ორგანოდან „ პრობლემას წარმოშობს ის შემთვევა , როდესაც დაინტერესებული პირი ითხოვს  ინფორმაციას , რომელსაც შეიჩავს  არა ერთი რომელიმე კონკრეტული დოკუმენტი არამედ ის გაბნეულია დიდი რაოდენობის და მოცულობის სხვადასხვა დოკუმენტში“

ის ფაქტი რომ ინფორმაცია გაბნეული სხვადასხვა დოკუმენტში არ შეიძლება გახდეს ინფორმაციის გადაცემაზე უარის თქმის მიზეზი. საჯარო დაწესებულება ვალდებულია დაინტერესებულ პირს გადასცეს ყველა ის დოკუმენტი , რომელსიც გაბნეულია მისთვის საინტერესო ინფორმაცია .

          ინფორმაცია ორი სახისაა ღია და დახურული . ნებისმიერი საჯარო ინფორმაცია არის ღია , გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა .

           გარკვეული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის აკრძალვა ემსახურება სახელმწიფო ინტერესებს იმისთვის რომ ესა თუ ის ინფორმაცია დახურულად ჩაითვალოს ის უნდა აკმაყოფილებდეს კანონით განსაზღვრულ ჩარჩოს . სზაკ -ზე დაყრდნობით  შეძლება გამოვყოთ ხუთი ტიპის დახურული საჯარო ინფორმაცია  : 1) სახელმწიფო საიდუმლოება , 2) პირადი საიდუმლოება , 3) კომერციული საიდუმლოება  , 4) პროფესიული საიდუმლოება , 5) აღმასრულებელი პრივილეგიით დაცული მონაცემები .

          ინფორმაცია სახელმწიფო საიდუმლოებად მიიჩნევა  სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ კანონის საფუძველზე .  „სახელმწიფოსაიდუმლოება“ – თავდაცვის, ეკონომიკის, საგარეოურთიერთობის, დაზვერვის, სახელმწიფოუსაფრთხოებისდამართლწესრიგისდაცვისსფეროებშიარსებულიინფორმაცია, რომელთაგამჟღავნებასანდაკარგვასშეუძლიაზიანიმიაყენოსსაქართველოსანსაერთაშორისოხელშეკრულებებისადაშეთანხმებებისმონაწილემხარისსუვერენიტეტს, კონსტიტუციურწყობილებას, პოლიტიკურდაეკონომიკურინტერესებს, რაცამკანონითან/დასაერთაშორისოხელშეკრულებითანშეთანხმებითდადგენილიწესითწინასწარდასაიდუმლოებულია/აღიარებულიასახელმწიფოსაიდუმლოებადდაექვემდებარებასახელმწიფოდაცვას.“[1]

           ცხადია ,  ადმინისტრაციულმა ორგანოებმა სახელმწიფო საიდუმლოება თავის სასარგებლოდ არ უნდა გამოიიყენონ  , მასში საერთოდ არ უნდა იყოს კორუფციის ნიშნები . თუმცა საია 2010-2015   წლების მონაცემებით ამბობდა , რომ „ საქართველოში არსებული შვიდი ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ (მთავრობის ადმინისტრაცია, პრეზიდენტის ადმინისტრაცია, თავდაცვის სამინისტრო, სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახური, სახელმწიფო უზრუნველყოფის სააგენტო, ეროვნული უშიშროების საბჭო, სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და კრიზისების მართვის საბჭო), საერთო ჯამში, 747,407,518 ლარის ღირებულების 2752 საიდუმლო სახელმწიფო შესყიდვის ხელშეკრულება გაფორმდა; 2010-2015 წლებში გაფორმებული საიდუმლო სახელმწიფო შესყიდვის ხელშეკრულებების ის ნაწილი, რომელიც ამავე პერიოდში განსაიდუმლოვდა, მოწმობს, რომ წლების განმავლობაში, რეგულაციების არარსებობის პირობებში, საიდუმლო სახელმწიფო შესყიდვის სტატუსი პრაქტიკულად ყველა სახის შესყიდვაზე ვრცელდებოდა. ხოლო, განსაიდუმლოებული ხელშეკრულებების მნიშვნელოვანი ნაწილი სერიოზულ კითხვებს ტოვებს კონკრეტული სახელმწიფო შესყიდვების, საიდუმლოდ შესყიდვის მიზანშეწონილობის და შემსრულებელი კომპანიების შერჩევის კუთხით;

          საიას კვლევიდან შეგვიძლია დავასკვდათ , რომ ამ წლებში კონკრეტული ადმინისტრაციული ორგანოები სახელმწიფო საიდუმლოებით ფარავდნენ თავიაანთ კორუფციულ გარიგებებს და სახელმწიფო საიდუმლოებას იყენებდნენ ფარად , რათა ეს ყველაფერი არ გამჟღავნებულიყო.

         

სზაკ-ის მიხედვით საჯარო დაწესებულებ ავალდებულია დაუყოვნებლივ გასცეს საჯარო ინფორმაცია. ამავე დროს, თუ ინფორმაცია მოითხოვს დამუშავებას, საჯარო ინფორმაციის  გაცემისთვის  10 დღიანივადა. სზაკ-ისმე-40 მუხლის პირველი ნაწილის აჯარო დაწესებულებებ სსაჯარო ინფორმაციის გაცემა დაუყოვნებლივ ავალდებულებს .დაუყოვნებლივ,თავისმხრივ, განუსაზღვრელ თარიღს ნიშნავს და ამ შემთხვევაში, კონკრეტულივადები უნდა დადგინდეს გონივრული ფაქტორების გათვალისწინებით. კერძოდ, საჯარო ინფორმაცია დაუყოვნებლივ გაცემულად ჩაითვლება, თუ მაგალითად, ინფორმაციის მომთხოვნს იგი მოთხოვნიდან 3 (სამი) დღეში მიეწოდა. სზაკ-ისმე-40 მუხლი აკეთებს დათქმას და განსაზღვრავს შემთხვევებს, როდესაც საჯარო ინფორმაციის მიწოდებისთვის საჯარო დაწესებულებას ნაცვლად პასუ ხის დაუყოვნებლივ გაცემისა, შეუძლია მოითხოვოს 10 დღე.

IDFI-იმ პროექტის ფარგლებში „ინფორმაციის თავისუფლება „(ერთიწლისგანმავლობაში) მიმართა 224 საჯაროდაწესებულებას 5625 საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნით, რომელთაგან პასუხი მიღებულ იქნა 5049 განცხადებაზე.

ინსტიტუტის განცხადებით  „ღნიშნულიკრიტერიუმით, ინსტიტუტსინფორმაციამიაწოდასაჯაროდაწესებულებათაუმეტესობამ.პროექტისფარგლებში, უპასუხოდდატოვებულიმოთხოვნებისჩათვლით, 1632 შემთხვევაშიდაირღვაკანონმდებლობითდადგენილი 10 დღიანივადა

ამასთან, ინსტიტუტისმიერმიღებული 5 049 პასუხიდანუმრავლესობა (3993 პასუხი) მიღებულიიქნა10 დღიანივადისდაცვით.მხოლოდ 797 შემთხვევაშიეცნობაინსტიტუტს, რომდაწესებულებასესაჭიროება 10 დღიანივადაინფორმაციისმოსაწოდებლად.

სზაკ-ის 37-ე მუხლი აწესებს საჯარო ინფორმაციის მიღების ფორმის არჩევის უფლებას. ინფორმაცია შეიძლება ადრესატმა მიიღოს ბეწვდითი ფორმით ან ელექტრონულად , თუმცა ტავად ადმინისტრაციული ორგანოები ბეჭვდით ფორმას არცევებ ან ორივეს ერთად : „ინსტიტუტისმიერმიღებული 5 049 პასუხიდანუმრავლესობა (4 204 პასუხი) მიღებულიიქნაბეჭდურიფორმით, 730 პასუხიელექტრონულიფორმით, ხოლო 115 შემთხვევაში ერთიდაიგივე ინფორმაცი ამოწოდებულ იქნა როგორც ბეჭდური, ასევე ელექტრონული ფორმით.

ამგვარად , ინფორმაციის თავისუფლება საქართველოში დაცულია , მოქალაქეს შეუძლია მიიღოს ნებისმიერი საჯარო ინფორმაცია , ის რომ საქართველოში ინფორმაციის  თავისუფლება დაცულია ადასტურებს არა ერთი საერთასორისო კვლევა მათ შორის არასამთავრობო ორგანიზაცია „ article 19 გლობალური კომპანია თავისუფალი გამოხატვისთვის „ თავის ანგარიშში სომხეთში აზერბაიჯანსა და საქართველოში ინფორმაციის მდგომარეობის შესახებ , დამკვიდრებულ მოწინავე ქვეყნად საქართველოს იხსენიებს სამხრეთ კავკასიაში „ საქართველო იყო სამხრეთ კავკასიაში მოწინავე სტანდარტების დამამკვიდრებელი ქვეყანა  , რომელმაც 1999 წელს პირველმა მიიღო საკმაოდ განვითარებული ინფორმაციის თავისუფლების აქტი .“

---